Ένας αχρήματος κόσμος

Ρέμπραντ: Ο μετατροπέας χρημάτων (Η παραβολή του ανόητου πλουσίου) 1627

Το κείμενο που ακολουθεί είναι μία μετάφραση επάνω στο πρωτότυπο του Robert Kurz με τίτλο: EINE WELT OHNE GELD. (2004) Με την δεδομένη καταδίκη της χώρας από τις παραγωγικές δυνάμεις της αλλοτρίωσης σε αέναο υφεσιακό κύκλο και με την συνεχόμενη εξώθηση όλο και μεγαλύτερων κομματιών του πληθυσμού σε οικονομική εξαθλίωση ορισμένες πτυχές αυτού του κειμένου που αφορούν την κατάργηση του χρήματος (και την αντικατάσταση της υλικής του μορφής) τείνουν να εξελιχθούν σε μόνιμη εφιαλτική πραγματικότητα. 

Σύνδεσμος πρωτότυπου: http://www.exit-online.org/link.php?%20tab=autoren&kat=Robert%20Kurz&ktext=Eine%20Welt%20ohne%20Geld


Ένας αχρήματος κόσμος

        Η ουτοπιστική σκέψη πάντα παιχνίδιζε με την ιδέα της κατάργησης του χρήματος. Σε γενικές γραμμές ωστόσο η συλλογιστική αυτή υπολείπεται του αντικειμένου της διότι τα χρήματα είναι μόνο το επιφανειακό φαινόμενο μίας προκαθορισμένης κοινωνικής μορφής. Τα λεφτά, σύμφωνα με τον Μαρξ, είναι  απλώς η εμφάνιση* μιας κοινωνικής πεμπτουσίας, δηλαδή της "αφηρημένης εργασίας"(1) και της αξίας που παράγει (η αξία λαμβάνει υπόσταση, αξιοποιείται μόνο μέσα από την εργασία). Κάθε προσπάθεια να απομακρύνουμε το επιφανειακό φαινόμενο χωρίς να αγγίξουμε τις θεμελιώδεις δομές του θα επιφέρει την πανωλεθρία ενάντια στην απελευθέρωση. Εάν σε μια κοινωνία εμπορευματικά παραγωγική τα λεφτά απεκδυθούν την συντονιστική τους ιδιότητα, πόσο μάλλον όταν τα ίδια τα χρήματα καταργηθούν ως τέτοια, η ρυθμιστική τους χρησιμότητα θα πρέπει να αντικατασταθεί από μία απολυταρχική γραφειοκρατία. Στο πρόσφατο παρελθόν, υπό το καθεστώς του Πολ Ποτ(2), οι πλέον μυσαρές συνέπειες ενός τέτοιου εγχειρήματος βγήκαν αληθινές: τα σοσιαλιστικά και κρατικό-καπιταλιστικά καθεστώτα της εθνικής ανάπτυξης, οπωσδήποτε, επέδειξαν τέτοια χαρακτηριστικά επίσης. Άλλες προσεγγίσεις στην κατάλυση του χρήματος, οι ανταλλακτικές κοινοπραξίες για παράδειγμα, πρέπει να παραιτηθούν από τα προτερήματα μιας ιδιαίτερα ενοποιημένης κοινωνίας. Εξάλλου,  περιορίζονται αμιγώς στην έκδοση χρηματικών υποκατάστατων("achievement slips"**) με σίγουρη αποτυχία στο τέλος όπως εξελίχθηκε η αντίστοιχη περίπτωση στην Αργεντινή.

        Σε γενικές γραμμές, όπως φαίνεται, η ουτοπική ενέργεια είναι σε κάμψη ούτως ή άλλως. Υπό τις βουλές της παγκόσμιας κυριαρχίας του νεοφιλελεύθερου οικονομικού ριζοσπαστισμού, η νομισματική υποκειμενικότητα είναι τόσο αδιαμφισβήτητη όσο ποτέ άλλοτε, ακόμα και στις παραγκουπόλεις. Παραδόξως όμως, ο ίδιος ο καπιταλισμός αρχίζει να θέτει το τέλος του χρήματος ως τη γενική μορφή κοινωνικής διαμεσολάβησης. Εκείνο που υπαινίσσεται, είναι το επιδερμικό τεχνολογικό φαινόμενο, της αντικατάστασης των τραπεζογραμματίων από άυλες ηλεκτρονικές καταχωρήσεις και από τις νομισματικές διαδικτυακές συναλλαγές (ηλεκτρονικές τραπεζικές συναλλαγές-e banking), ακριβώς όπως το χαρτονόμισμα πήρε τη θέση των πολύτιμων μετάλλων κατά το παρελθόν. Είναι προτιμότερο να θέσει κανείς την ματιά του στο δεδομένο του ολοένα και αυξανόμενου αριθμού ανθρώπων που αδυνατεί να συμμετέχει στην γενικευμένη χρηματική οικονομία επάνω στην αυγή της κρίσης της τρίτης βιομηχανικής επανάστασης της μικροηλεκτρονικής(3). Σε αυτές τις περιοχές του κόσμου που έχουν ήδη αποδεσμευτεί από την παγκόσμια οικονομία, η κυκλοφορία του χρήματος συρρικνώνεται δραματικά. Στις αγροτικές περιοχές της Βραζιλίας εκείνο που μπορεί να συμβεί ακόμα και σε σας είναι το άξιο λόγου συμβάν πως οι μισοί κάτοικοι ενός χωριού πρέπει να κληθούν για βοήθεια ώστε να μπορέσει ο τοπικός μαγαζάτορας να αποδώσει ρέστα από ένα τραπεζογραμμάτιο που αντιστοιχεί μόλις σε 20€. Οι μισοί από τους Νοτιοαφρικανούς ενήλικες δεν έχουν τραπεζικό λογαριασμό. 2,8 δισεκατομμύρια άνθρωποι, σχεδόν ο μισός παγκόσμιος πληθυσμός, ζει με κάτω από 2$ την ημέρα.

        Εδώ κι' αρκετό καιρό, αυτή η τάση έχει εισχωρήσει και στον Δυτικό κόσμο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες όλο και πιο πολλοί εργαζόμενοι με πλήρη απασχόληση πέφτουν κάτω από το όριο της φτώχειας ενώ ταυτοχρόνως, ο οποιοσδήποτε που πληρώνει σε μετρητά αντί να πληρώνει με πιστωτική κάρτα μπορεί να θεωρηθεί ωσάν απατεωνίσκος. Σε αυτή την χώρα όπως όλοι γνωρίζουν, οι τράπεζες χορηγούν με μεγάλο δισταγμό τραπεζικό λογαριασμό στους ανθρώπους της κοινωνικής πρόνοιας. Σε πολλά Δυτικά κράτη ένα νέο μαζικό φαινόμενο εξαπλώνεται: όσοι δεν έχουν τραπεζικό λογαριασμό συνήθως δεν είναι επιλέξιμοι για ιατρική περίθαλψη, ούτε για τηλεφωνική παροχή, πόσο μάλλον για συναλλαγές στο διαδίκτυο. Στα εκπτωτικά καταστήματα οι άνθρωποι λογαριάζουν την "απόφαση τους για αγορές" μέχρι και τη τελευταία δεκάρα(σεντ). Μέσα στην χρηματική οικονομία μιας φαινομενικά πλήρους κλίμακας συναλλαγών με ηλεκτρονικό χρήμα, ένα όλο και αυξανόμενο τμήμα του πληθυσμού δεν έχει πρόσβαση σε μέσα πληρωμής. Οι γιγαντιαίες φυσαλίδες χρέους αντιστοιχούν σε μια "οικονομία της δεκάρας" ραγδαία αναπτυσσόμενη.

        Στο δημόσιο διάλογο, αυτή η διάσταση της νομισματικής κρίσης, που στην ουσία είναι μια κρίση της "αφηρημένης εργασίας", αποκρύπτεται. Η καπιταλιστική διαχείριση της κρίσης, μολαταύτα, αντιδρά στην ελάττωση της γενικής κυκλοφορίας του χρήματος με έναν τρόπο όχι πολύ διαφορετικό από τα προηγούμενα κρατικό-καπιταλιστικά καθεστώτα της ολοκληρωτικής ουτοπίας: με γραφειοκρατική κακοποίηση του παρά τη θέληση του "αφαιμαγμένου" από χρήματα λαού. Την ίδια στιγμή αντί να προβεί σε μία κριτική χειραφέτησης του συστήματος, αφήνει να εκκολάπτονται ρατσιστικές και αντισημιτικές ιδεολογίες του "καλού" και "έντιμου¨ χρήματος και της "αγνής" και "τίμιας" εργασίας μέσα σε μία οργίλη ατμόσφαιρα για τους πόρους πληρωμής. Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί κάτι τέτοιο: ο καπιταλισμός τείνει να εξελιχθεί σ' έναν χιμαιρικό αρνητισμό.

* Σ.τ.μ. Υπονοεί το παρουσιαστικό, το πρόσωπο (την φάτσα παρομοιάζοντας με ακόμα πιο παραστατικό τρόπο) της εργασίας

** Σ.τ.μ. Επειδή ο μεταφραστής δεν είναι ο φωτεινός παντογνώστης και ο άξιος απόγονος του ξερόλα, όποιος ξέρει τι είναι τα "ολισθηρά επιτεύγματά" μπορεί καλοδεχούμενα να συνεισφέρει.

(1) Σ.τ.μ. Αφηρημένη εργασία είναι ο όρος που χρησιμοποιεί ο Μαρξ στην ανάπτυξη της κριτικής του επάνω στην πολιτική οικονομία και αναφέρεται στην διάκριση της από την συγκεκριμένη εργασία αντιλαμβανόμενος την φύση της εργασίας ως διττή μέσα στο κεφαλαιοκρατικό σύστημα. Δες: α) "Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας" (1859) Εκδόσεις: Σύγχρονη εποχή, β) Κεφάλαιο", τόμος πρώτος (1867) Εκδόσεις: Σύγχρονη εποχή

(2) Σ.τ.μ. Ο Πολ Ποτ (1928-1998), επίσημο όνομα Σαλόθ Σαρ, υπήρξε ο διαβόητος δικτάτορας και ο ηγέτης του κομμουνιστικού κινήματος, γνωστού ως κίνημα των "Ερυθρών Χμερ" στην Καμπότζη.

(3) Σ.τ.μ. 3η βιομηχανική επανάσταση είναι ο όρος που χαρακτηρίζει την ανάπτυξη της τεχνικής και της τεχνολογίας ύστερα από την ανακάλυψη των τρανζίστορ (κρυσταλλολυχνίες) που επέδρασε καταλυτικά στην εξέλιξη της ηλεκτρονικής.