Πέμπτη 26 Μαρτίου 2020

Άγνοια Κινδύνου

Επιδημία, Άλφρεντ Κούμπιν, 1900-1901, Μελάνι


  Το ανίκανο Κράτος θα ήταν γελοίο αν δεν διακυβευόντουσαν οι ανθρώπινες ζωές. Ωστόσο μια έξαρση υγειονομικής κρίσης είναι ακόμη ικανή να εμφανίζει την σαθρότητα του παραλόγου. Διότι η κυρίαρχη οργάνωση της ζωής βρίσκεται σε παράκρουση. Ο ιός της αγωνίας τής είναι τηλεκατευθυνόμενος, όχι βέβαια από σκοτεινούς κύκλους που ανησυχούν τους εύπιστους ηλίθιους της, αλλά από την μεσολαβημένη επικοινωνία της. Η άγνοια κινδύνου κι ο υποτιθέμενος έλεγχός της ξεκινούν από το ίδιο κέντρο. «Είναι η καρδιά της έλλειψης ρεαλισμού της πραγματικής κοινωνίας» (Ντεμπόρ). Αυτή η παντελής έλλειψη συνεκτικότητας που κάθε Κράτος καλλιεργεί κι εκμεταλλεύεται για να την στρέφει πάντοτε εναντίον όλων μας – αν και στην Ελλάδα μας χαρίζει τουλάχιστον τα κωμικά τιτιβίσματα ενός πανύβλακα για πρωθυπουργού.
   Οι έμμισθοι πραγματιστές παπαγαλίζουν ότι η πολύ δημοκρατία και η κατάχρηση της ελευθερίας τής όπως προκύπτει από τους πολλούς βλάπτει σοβαρά την υγεία και παίρνουν εξίσου ασοβάρευτα ως χρήσιμοι βλάκες την αντίστοιχη έλλειψή της από το κατευθυνόμενο ψεύδος της επίσημης πληροφόρησης. Όσο κι αν αυτή περιβάλλεται μονόπλευρα με την υποτιθέμενη επιστημονική εγκυρότητα των ειδικών δεν μπορεί ν’ αποκρύψει την ανικανότητα της υγειονομικής πρόνοιας από το νεόπτωχο Ελληνικό Κράτος. Δέκα χρόνια αλλεπάλληλων περικοπών πέτυχαν σπουδαία αποτελέσματα. Η σφοδρότητα με την οποία επιτελέστηκε η ελέω λιτότητας αναμόρφωσή του το κατέστησε, με τη πρώτη στραβή, άμεση απειλή ενάντια στους πολίτες του. Η ίδια ανικανότητα χαρακτηρίζει ακριβώς και το Ιταλικό, το Κινεζικό, το Ισπανικό το Ιρανικό, το Αμερικάνικο και όλα τα Κράτη με την γεωμετρική εξάπλωση της πανδημίας. Είναι αυτή η απαράμιλλη επιτυχία που επιβάλλουν οι «αντικειμενικοί» νόμοι του συστήματος. Μετά την κατάρρευση του Κεϋνσιανού μοντέλου πριν από σαρανταπέντε έτη το επόμενο τούβλο που κατρακυλάει στο ντόμινο της καπιταλιστικής προόδου είναι οι τεχνοκρατικές μεταρρυθμίσεις που εξάρθρωσαν μεταξύ άλλων και ολόκληρο το οικοδόμημα της κοινωνικής πρόνοιας.
  Οι πληθυσμοί των αποσαθρωμένων Κρατών τελούν υπό πλήρη απαξίωση και η επιβίωση των ασθενών είναι καταδικασμένη από τα επιτελικά Κράτη με τις ελλειμματικές δομές. Στην επείγουσα παγκόσμια υγειονομική κρίση ο καπιταλισμός απαντά με το υψηλό πολιτισμικό του υπόβαθρο. Η ανικανότητα διαχείρισης του υγειονομικού του χάους αφού όλα τ’ άλλα μέσα τού έχουν εξαντληθεί, προσομοιάζεται με πολεμόχαρο κυνισμό αν και ο μόνος πόλεμος που μας έχει κηρύξει είναι ενάντια στη λογική. Μια νοσογόνος ειρωνεία καθαρίζει τις μεγαλουπόλεις και τον ουρανό από την ατμοσφαιρική ρύπανση διότι δεν υπάρχει άλλος άμεσος τρόπος να ξεβρομίσει αμετάκλητα ο αέρας που αναπνέουμε. Οικονομικά κανόνια με την έκρηξη ιδιωτικών και δημοσιονομικών χρεών επίκεινται να συμπαρασύρουν την εκπληκτική αποτελεσματικότητα της ελεύθερης αγοράς μαζί με τις εν μισθώσει ζωές που θα τής περισσέψουν. Και η διατάραξη των οικοσυστημάτων με τη βιομηχανική επέκταση ενάντια στο φυσικό περιβάλλον συνεχίζουν την τεχνική σπορά ζωονοσογόνων ιών. Ένα λαμπρό δυστοπικό μέλλον κλείνει το μάτι στο νοσηρό παρόν.

Δευτέρα 16 Μαρτίου 2020

Κορονοϊός και Πολιτική Ανυπακοή


Ειρηνικό Βασίλειο, Έντουαρντ Χικς, 1826, ελαιογραφία

Του π.

 

Ας ξεκινήσουμε από κάποιες βασικές παραδοχές, γιατί στην εποχή μας κυκλοφορεί μπόλικη παράνοια, ιδεολογία, βλακεία και σύγχυση. Πρώτον, ο κορονοϊός είναι ένας υπαρκτός ιός, όχι μια κατασκευή ή μια συνωμοσία. Ένας ιός που μπορεί να σκοτώσει, ιδίως ηλικιωμένους και ανθρώπους με υποκείμενα νοσήματα· απειλεί δε ιδιαίτερα ανθρώπους που βρίσκονται στον ταξικό πάτο: άστεγους, έγκλειστους, μετανάστες. Ένας ιός άγνωστος στην ιατρική-επιστημονική κοινότητα. Ένας ιός που μεταδίδεται ταχύτατα από τον ένα στην άλλη και από χώρα σε χώρα (με την τουριστικοποίηση του πλανήτη και τη διεθνοποίηση της οικονομίας να συμβάλλουν προφανώς σε αυτήν την αστραπιαία μεταδοτικότητα). Και δεύτερον, το κάθε κράτος κάνει τη δουλειά του, τη δουλειά του Κράτους. Μεριμνά για την υγεία του πληθυσμού του (βιοπολιτική) και προσπαθεί να διατηρήσει μια στοιχειώδη συνοχή. (Στην προκειμένη περίπτωση, ανάμεσα στα άλλα, λαμβάνει μέτρα με σκοπό να αποτραπεί το ολοκληρωτικό μπλοκάρισμα του εκάστοτε -ήδη πολλαπλά υποτιμημένου λόγω του νεοφιλελευθερισμού- εθνικού συστήματος υγείας.) Με ρυθμίσεις και διατάγματα διαχειρίζεται την έκτακτη ανάγκη, πάντοτε με γνώμονα την ελάχιστη δυνατή ζημία για την οικονομία, την κυκλοφορία του εμπορεύματος και την κερδοφορία. Επιβάλλει τις προσταγές του με κάθε τρόπο εκεί όπου ο πληθυσμός δεν συμμορφώνεται. Αρπάζει κυριολεκτικά την ευκαιρία να δοκιμάσει ad hoc στο πεδίο -όπου και στον βαθμό που κάτι τέτοιο είναι εφικτό- νόρμες, τεχνικές και πολιτικές διοίκησης, ελέγχου, επιτήρησης, καταστολής, ψηφιοποίησης κ.α.
   Από εκεί και πέρα ξεκινά μάλλον η κουβέντα, η καθαυτό πολιτική κουβέντα, για το τι δηλαδή  κάνουμε ή μπορούμε να κάνουμε εμείς - ο πληθυσμός, το πλήθος, οι πολιτικοί χώροι, το κάθε άτομο. Τι μπορεί να σημαίνει πολιτική ανυπακοή σε αυτή τη συγκυρία, υπό αυτές τις συνθήκες; Αψηφούμε τις κρατικές υποδείξεις μόνο και μόνο επειδή προέρχονται άνωθεν; Η δικαιολογημένη και θεμιτή δυσπιστία (έως και ανοιχτή εχθρότητά) μας απέναντι στο Κράτος, τους ειδικούς του και τις πολιτικές του μας οδηγεί στο να παρακάμπτουμε τις οδηγίες του, να αδιαφορούμε για την επικινδυνότητα του ιού, να αντιστεκόμαστε στις κρατικές απαγορεύσεις; Η (επίσης καθ' όλα θεμιτή) ιδεολογία μας και τα ακαδημαϊκά μας διαβάσματα μάς ωθούν να αναμασάμε μαρξιστικά συνθήματα ή τσιτάτα προς πάσα χρήση του Αγκάμπεν, του Φουκώ και του Ζίζεκ; Μπορούμε άραγε να σκεφτούμε, να οργανώσουμε και να θέσουμε σε κίνηση μια πολιτική ανυπακοή που θα λαμβάνει υπόψη τον υπαρκτό κίνδυνο και ταυτόχρονα θα επενδύει σε άλλες αξίες, σημασίες, πρακτικές και χειρονομίες από τις κρατικές; Μια πολιτική ανυπακοή που θα προσπαθεί να απενεργοποιεί και θα αποδομεί την κρατική ισχύ στις ζωές μας, χωρίς όμως να θέτει σε κίνδυνο τη ζωή την ίδια; Δύσκολο εγχείρημα αναμφίβολα. Αλλά όχι ακατόρθωτο - σε μικροκλίμακα. Η μακροκλίμακα είναι πιασμένη από άλλους, είτε μας αρέσει είτε όχι. Θα μας πάρει κάμποσο καιρό και κάμποσες γενιές να καταφέρουμε να αντιπαρατεθούμε σε μακροκλίμακα στους Κυρίους αυτού του κόσμου με όρους πραγματικούς - όχι συμβολικούς ούτε θεαματικούς.
   Η ισχύς του Κράτους είναι αντιστρόφως ανάλογη με τη δύναμη του πλήθους. Το Κράτος γίνεται Κράτος όσο έχει απέναντί του αγελαία ζώα. Το Κράτος δεν γίνεται Κράτος όσο έχει απέναντί του όντα υπεύθυνα, έλλογα, ομιλούντα, αλληλέγγυα μεταξύ τους, με φροντίδα, προσοχή, εγρήγορση και ενσυναίσθηση, με αυτογνωσία, αυτοπεριορισμό και επίγνωση των ορίων. Πολιτική ανυπακοή δεν σημαίνει κατ' ανάγκην αντί-σταση στο Κράτος. Μπορεί εξίσου να σημαίνει μια άλλη στάση, προς τον εαυτό μας και τους γύρω μας. Η πολιτική ανυπακοή γίνεται όταν τα άτομα που συναποτελούν το πλήθος δεν υπακούουν στο κρατικό μάντρα: το Κράτος -και μόνον αυτό- είναι ο κηδεμόνας σας, ο πατέρας σας, ο ποιμένας σας· κανείς δεν μπορεί να υποκαταστήσει το Κράτος, κανείς δεν μπορεί να επιζήσει έξω και πέρα από το Κράτος, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει έμπρακτα την ανάγκη για Κράτος. Η πολιτική ανυπακοή δεν γίνεται όταν τα άτομα που συναποτελούν το πλήθος υπακούουν στο κρατικό μάντρα, και ως εκ τούτου δεν αυτενεργούν, δεν αυτοοργανώνονται, δεν αυτοπροστατεύονται.
   Στις σημαίες του Κράτους γράφει: ρύθμιση, διαταγή, επιβολή με κάθε μέσο στην εξατομικευμένη μάζα.
  Στις σημαίες του πλήθους γράφει: ατομική και κοινωνική αυτονομία, αλληλεγγύη, αυτοπροστασία.


Παρασκευή 13 Μαρτίου 2020

Το δέντρο, το δάσος και ένας ιός ανάμεσά τους

Η δύστοπία είναι παρούσα


Του Κώστα Σβόλη

   Θα μπορούσε να είναι σειρά επιστημονικής φαντασίας Netflix, αλλά τυχαίνει να είναι μια παγκόσμια πραγματικότητα με πολλαπλές συνέπειες, που θα βάλει τη σφραγίδα της στον κόσμο που ζούμε.
  Παράλληλα με την επέκταση του ιού επεκτείνεται και γενικεύεται η σύγχυση και ο αποπροσανατολισμός των κοινωνιών. Παραπαίουμε ανάμεσα στη φοβική ψύχωση και στη συνωμοσιολογία. Κοιτάμε το δέντρο και χάνουμε το δάσος, και μαζί με το δάσος χάνουμε και τη δυνατότητα να βρούμε τρόπους και περάσματα προς μια κοινωνική συνθήκη που θα ξεπεράσει τη νοσογόνο φύση του Καπιταλισμού.
   Ο κορονοϊός δεν είναι μια κατασκευή στο πλαίσιο ενός εμπορικού πολέμου ή της επιβολής μιας παγκόσμιας κυριαρχίας όπως φαντάζονται διάφοροι συνωμοσιολόγοι παντός καιρού και ευρέος ιδεολογικού φάσματος. Ο κορονοϊός, όπως και οι υπόλοιπες πανδημίες που έχουν εμφανιστεί τις τελευταίες δεκαετίες, είναι αποτέλεσμα ενός συγκεκριμένου τρόπου παραγωγής, κατανάλωσης και ζωής στα πλαίσια του Παγκόσμιου Καπιταλισμού. Τεράστιες μεγαλουπόλεις πολλών εκατομμυρίων στις οποίες οι άνθρωποι συνωστίζονται ο ένας πάνω στον άλλο στην κατοικία, στη δουλειά, στη μετακίνηση, στην κατανάλωση κλπ. Ουδείς αγνοεί την κυρίαρχη συνθήκη της υπέρμετρης χρήσης φαρμάκων, αντιβιοτικών, χημικών ουσιών, που μεταλλάσσει τους ιούς σε ακόμα ανθεκτικότερους και κάνει ακόμα πλουσιότερο το βιοτεχνολογικό λόμπυ. Η διατροφή μας βασίζεται όλο και περισσότερο σε έναν βιομηχανικό τρόπο παραγωγής ασύλληπτου όγκου σκουπιδιών, είναι απτή πραγματικότητα η μόλυνση και η εξάντληση του περιβάλλοντος από τη ληστρική επιδρομή των ορδών που εκκινούν από την ακόρεστη δίψα για παραγωγή-κατανάλωση-κέρδος. Ο τομέας του τουρισμού, υδροκεφαλισμένος ως βαριά βιομηχανία, έχει απίστευτες συνέπειες τόσο στο περιβάλλον όσο και στην καθημερινότητα των τοπικών κοινωνιών, στην κουλτούρα τους και φυσικά στις εργασιακές συνθήκες- όλα όψεις της βάρβαρης καπιταλιστικής επέκτασης. Παρακολουθούμε την άνευ όρων απαξίωση της δημόσιας υγείας και τη μετατροπή της σε εμπόρευμα. Σ’ αυτές τις παραμέτρους, στη νοσογόνο φύση του ίδιου του καπιταλισμού, πρέπει να αναζητήσουμε τις αιτίες κάθε είδους πανδημίας (πρότερης, τωρινής και μελλοντικής) και όχι σε ειδεχθή σενάρια που απεργάζονται «σκοτεινά κέντρα» σε κάποιες μυστικές υπηρεσίες ή κονκλάβια.
   Η πανδημία είναι υπαρκτή μαζί με τους κινδύνους που εγκυμονεί για τις κοινωνίες και ιδιαίτερα για τις ευπαθείς ομάδες. Η αναγκαιότητα για τη δημιουργία τρόπων κοινωνικής αυτοάμυνας μέσα από την ενσυναίσθηση, τη σύνεση, την αλληλεγγύη είναι προφανής. Τα σωστά μέτρα για να ξεπεραστεί αυτό που ζούμε είναι στα χέρια των ίδιων των κοινωνιών με τις μορφές αυτοοργάνωσης και αυτενέργειας που οφείλουν να ανακαλύψουν, όχι στην υπεράνω οποιασδήποτε αμφισβήτησης και εν λευκώ ευχέρεια ενός Κράτους-Πανοπτικού, ενός κράτους του φόβου και ελέγχου. Ας βρούμε τους τρόπους να προστατέψουμε τους εαυτούς μας και τους δίπλα μας. Ας νοιαστούμε για αυτούς που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη και ας αναπτύξουμε δίκτυα οργάνωσης της καθημερινής μας άμυνας απέναντι στη νόσο. Πέρα όμως από τις όποιες άμεσες ενέργειες μας ήρθε η ώρα να ξανασκεφτούμε σε ποιον κόσμο θέλουμε να ζούμε και να τον αλλάξουμε αλλάζοντας οι ίδιοι τον τρόπο αντίληψης και τις πρακτικές μας, όχι βέβαια ως ένα ατομικό life style αλλά ως συλλογικοποιημένες δράσεις για την ανάκτηση της ίδιας μας της ζωής.
   Ο καπιταλισμός κινείται πάντα εντός των αντιφάσεών του, τρέφεται από την καταστροφή του, έως ότου καταρρεύσει παρασύροντας και εμάς μαζί του στη δυστοπία ενός αβίωτου κόσμου. Το οικονομικό κόστος της πανδημίας είναι τεράστιο και θα γίνει ακόμα μεγαλύτερο το επόμενο διάστημα – ειδικά για χώρες που βασίζονται στον τουρισμό όπως ή Ελλάδα. Ήρθε λοιπόν η ώρα να ανοίξουμε και πάλι τη συζήτηση μέσα στην κοινωνία, για ένα άλλο κοινωνικό παράδειγμα που δεν θα κουβαλάει τις νοσογόνους παραμέτρους του καπιταλισμού.
   Ο καπιταλισμός χάνει από την καταστροφή των οικονομικών του δραστηριοτήτων, αλλά πάντα (κι αυτό αποδεικνύει η ίδια η ιστορική του διαδρομή) προσβλέπει στα κέρδη της μελλοντικής ανοικοδόμησης – και η ανοικοδόμηση θα πατήσει στα χνάρια που πάταγε ως τώρα και θα είναι το ίδιο καταστροφική και νοσογόνα με αυτήν που ζούμε σήμερα. Κάθε κρίση είναι και μια ευκαιρία. Κάθε ευκαιρία ανοίγει τον δρόμο σε μια νέα κρίση…
   Όσο νεοφιλελεύθερη, δηλαδή ακραία καπιταλιστική, είναι η οικονομία του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, τόσο στηρίζεται σε ένα αυταρχικό κράτος κεντρικού ελέγχου και επιτήρησης που αντιμετωπίζει τις κοινωνίες ως εσωτερικό εχθρό. Το μόνο που έχει να αντιτάξει απέναντι στην πανδημία είναι μια κοινωνία-φυλακή με μηχανισμούς επιτήρησης και εσωτερικευμένου φόβου, πριμοδοτεί την παραίτηση από οποιαδήποτε κοινωνική αυτενέργεια και προωθεί την εμπέδωση του δόγματος ότι τα μόνα νομιμοποιημένα δρώντα υποκείμενα είναι το Κράτος και οι Επιχειρήσεις.
  Κατά την άποψη του γράφοντα αυτό δεν απορρέει από ένα συνειδητό σχέδιο, αλλά από την ίδια τη δομική σύσταση του κράτους ως εξουσιαστικού μηχανισμού, από την ίδια την αντίληψη που έχει ο καπιταλισμός –και άρα οι φυσικοί φορείς της ιδεολογίας του– για το πώς οργανώνεται και λειτουργεί η ανθρώπινη κοινωνία. Ας μην προσπαθούμε λοιπόν να βρούμε κρυμμένα σχέδια και επιτελεία συνωμοσιών και ας χτυπήσουμε κατευθείαν στην καρδιά του κτήνους, στη φύση του Καπιταλισμού, θέτοντας το πρακτικό ζήτημα της ανατροπής του.
 Ο Όργουελ και ο Ζαμιάτιν θα χαμογελούσαν πικρά, βλέποντας την εποχή μας.
  Να αμυνθούμε συλλογικά τόσο απέναντι στη νόσο όσο και απέναντι στον φόβο, να ξαναβρούμε τα μονοπάτια που μας φέρνουν κοντά και μας οδηγούν πέρα από την καπιταλιστική δυστοπία του παρόντος και του μέλλοντος.

Υγ. Ψύχραιμη και εύλογη προσέγγιση του Κώστα για τη πανδημία. Το μόνο που τού ξεφεύγει κατά τη δική μου γνώμη είναι η ατελείωτη λούπα της διαδοχής μεταξύ  ευκαιρίας  και κρίσης.  Ο καπιταλισμός πεθαίνει αργά και σταθερά. Δεν υπάρχει και δεν θα υπάρξει στο μέλλον καμία επανεκκίνηση. Η μετανεωτερικότητα είναι η τελική κρίση του συστήματος - η κοινωνική κατάρρευσή του (όπως υπανίσσεται και η εικόνα που συνοδεύει το ποστ). Με ό,τι συνεπάγεται για τις δυνάμεις της συλλογικής ζωής που θέλουν να το ανατρέψουν.