Το δέντρο, το δάσος και ένας ιός ανάμεσά τους

Η δύστοπία είναι παρούσα

Του Κώστα Σβόλη

   Θα μπορούσε να είναι σειρά επιστημονικής φαντασίας Netflix, αλλά τυχαίνει να είναι μια παγκόσμια πραγματικότητα με πολλαπλές συνέπειες, που θα βάλει τη σφραγίδα της στον κόσμο που ζούμε.

  Παράλληλα με την επέκταση του ιού επεκτείνεται και γενικεύεται η σύγχυση και ο αποπροσανατολισμός των κοινωνιών. Παραπαίουμε ανάμεσα στη φοβική ψύχωση και στη συνωμοσιολογία. Κοιτάμε το δέντρο και χάνουμε το δάσος, και μαζί με το δάσος χάνουμε και τη δυνατότητα να βρούμε τρόπους και περάσματα προς μια κοινωνική συνθήκη που θα ξεπεράσει τη νοσογόνο φύση του Καπιταλισμού.

   Ο κορονοϊός δεν είναι μια κατασκευή στο πλαίσιο ενός εμπορικού πολέμου ή της επιβολής μιας παγκόσμιας κυριαρχίας όπως φαντάζονται διάφοροι συνωμοσιολόγοι παντός καιρού και ευρέος ιδεολογικού φάσματος. Ο κορονοϊός, όπως και οι υπόλοιπες πανδημίες που έχουν εμφανιστεί τις τελευταίες δεκαετίες, είναι αποτέλεσμα ενός συγκεκριμένου τρόπου παραγωγής, κατανάλωσης και ζωής στα πλαίσια του Παγκόσμιου Καπιταλισμού. Τεράστιες μεγαλουπόλεις πολλών εκατομμυρίων στις οποίες οι άνθρωποι συνωστίζονται ο ένας πάνω στον άλλο στην κατοικία, στη δουλειά, στη μετακίνηση, στην κατανάλωση κλπ. Ουδείς αγνοεί την κυρίαρχη συνθήκη της υπέρμετρης χρήσης φαρμάκων, αντιβιοτικών, χημικών ουσιών, που μεταλλάσσει τους ιούς σε ακόμα ανθεκτικότερους και κάνει ακόμα πλουσιότερο το βιοτεχνολογικό λόμπυ. Η διατροφή μας βασίζεται όλο και περισσότερο σε έναν βιομηχανικό τρόπο παραγωγής ασύλληπτου όγκου σκουπιδιών, είναι απτή πραγματικότητα η μόλυνση και η εξάντληση του περιβάλλοντος από τη ληστρική επιδρομή των ορδών που εκκινούν από την ακόρεστη δίψα για παραγωγή-κατανάλωση-κέρδος. Ο τομέας του τουρισμού, υδροκεφαλισμένος ως βαριά βιομηχανία, έχει απίστευτες συνέπειες τόσο στο περιβάλλον όσο και στην καθημερινότητα των τοπικών κοινωνιών, στην κουλτούρα τους και φυσικά στις εργασιακές συνθήκες- όλα όψεις της βάρβαρης καπιταλιστικής επέκτασης. Παρακολουθούμε την άνευ όρων απαξίωση της δημόσιας υγείας και τη μετατροπή της σε εμπόρευμα. Σ’ αυτές τις παραμέτρους, στη νοσογόνο φύση του ίδιου του καπιταλισμού, πρέπει να αναζητήσουμε τις αιτίες κάθε είδους πανδημίας (πρότερης, τωρινής και μελλοντικής) και όχι σε ειδεχθή σενάρια που απεργάζονται «σκοτεινά κέντρα» σε κάποιες μυστικές υπηρεσίες ή κονκλάβια.

   Η πανδημία είναι υπαρκτή μαζί με τους κινδύνους που εγκυμονεί για τις κοινωνίες και ιδιαίτερα για τις ευπαθείς ομάδες. Η αναγκαιότητα για τη δημιουργία τρόπων κοινωνικής αυτοάμυνας μέσα από την ενσυναίσθηση, τη σύνεση, την αλληλεγγύη είναι προφανής. Τα σωστά μέτρα για να ξεπεραστεί αυτό που ζούμε είναι στα χέρια των ίδιων των κοινωνιών με τις μορφές αυτοοργάνωσης και αυτενέργειας που οφείλουν να ανακαλύψουν, όχι στην υπεράνω οποιασδήποτε αμφισβήτησης και εν λευκώ ευχέρεια ενός Κράτους-Πανοπτικού, ενός κράτους του φόβου και ελέγχου. Ας βρούμε τους τρόπους να προστατέψουμε τους εαυτούς μας και τους δίπλα μας. Ας νοιαστούμε για αυτούς που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη και ας αναπτύξουμε δίκτυα οργάνωσης της καθημερινής μας άμυνας απέναντι στη νόσο. Πέρα όμως από τις όποιες άμεσες ενέργειες μας ήρθε η ώρα να ξανασκεφτούμε σε ποιον κόσμο θέλουμε να ζούμε και να τον αλλάξουμε αλλάζοντας οι ίδιοι τον τρόπο αντίληψης και τις πρακτικές μας, όχι βέβαια ως ένα ατομικό life style αλλά ως συλλογικοποιημένες δράσεις για την ανάκτηση της ίδιας μας της ζωής.

   Ο καπιταλισμός κινείται πάντα εντός των αντιφάσεών του, τρέφεται από την καταστροφή του, έως ότου καταρρεύσει παρασύροντας και εμάς μαζί του στη δυστοπία ενός αβίωτου κόσμου. Το οικονομικό κόστος της πανδημίας είναι τεράστιο και θα γίνει ακόμα μεγαλύτερο το επόμενο διάστημα – ειδικά για χώρες που βασίζονται στον τουρισμό όπως ή Ελλάδα. Ήρθε λοιπόν η ώρα να ανοίξουμε και πάλι τη συζήτηση μέσα στην κοινωνία, για ένα άλλο κοινωνικό παράδειγμα που δεν θα κουβαλάει τις νοσογόνους παραμέτρους του καπιταλισμού.

   Ο καπιταλισμός χάνει από την καταστροφή των οικονομικών του δραστηριοτήτων, αλλά πάντα (κι αυτό αποδεικνύει η ίδια η ιστορική του διαδρομή) προσβλέπει στα κέρδη της μελλοντικής ανοικοδόμησης – και η ανοικοδόμηση θα πατήσει στα χνάρια που πάταγε ως τώρα και θα είναι το ίδιο καταστροφική και νοσογόνα με αυτήν που ζούμε σήμερα. Κάθε κρίση είναι και μια ευκαιρία. Κάθε ευκαιρία ανοίγει τον δρόμο σε μια νέα κρίση…

   Όσο νεοφιλελεύθερη, δηλαδή ακραία καπιταλιστική, είναι η οικονομία του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, τόσο στηρίζεται σε ένα αυταρχικό κράτος κεντρικού ελέγχου και επιτήρησης που αντιμετωπίζει τις κοινωνίες ως εσωτερικό εχθρό. Το μόνο που έχει να αντιτάξει απέναντι στην πανδημία είναι μια κοινωνία-φυλακή με μηχανισμούς επιτήρησης και εσωτερικευμένου φόβου, πριμοδοτεί την παραίτηση από οποιαδήποτε κοινωνική αυτενέργεια και προωθεί την εμπέδωση του δόγματος ότι τα μόνα νομιμοποιημένα δρώντα υποκείμενα είναι το Κράτος και οι Επιχειρήσεις.

  Κατά την άποψη του γράφοντα αυτό δεν απορρέει από ένα συνειδητό σχέδιο, αλλά από την ίδια τη δομική σύσταση του κράτους ως εξουσιαστικού μηχανισμού, από την ίδια την αντίληψη που έχει ο καπιταλισμός –και άρα οι φυσικοί φορείς της ιδεολογίας του– για το πώς οργανώνεται και λειτουργεί η ανθρώπινη κοινωνία. Ας μην προσπαθούμε λοιπόν να βρούμε κρυμμένα σχέδια και επιτελεία συνωμοσιών και ας χτυπήσουμε κατευθείαν στην καρδιά του κτήνους, στη φύση του Καπιταλισμού, θέτοντας το πρακτικό ζήτημα της ανατροπής του.

 Ο Όργουελ και ο Ζαμιάτιν θα χαμογελούσαν πικρά, βλέποντας την εποχή μας.

  Να αμυνθούμε συλλογικά τόσο απέναντι στη νόσο όσο και απέναντι στον φόβο, να ξαναβρούμε τα μονοπάτια που μας φέρνουν κοντά και μας οδηγούν πέρα από την καπιταλιστική δυστοπία του παρόντος και του μέλλοντος.

Υγ. Ψύχραιμη και εύλογη προσέγγιση του Κώστα για τη πανδημία. Το μόνο που τού ξεφεύγει κατά τη δική μου γνώμη είναι η ατελείωτη λούπα της διαδοχής μεταξύ  ευκαιρίας  και κρίσης.  Ο καπιταλισμός πεθαίνει αργά και σταθερά. Δεν υπάρχει και δεν θα υπάρξει στο μέλλον καμία επανεκκίνηση. Η μετανεωτερικότητα είναι η τελική κρίση του συστήματος - η κοινωνική κατάρρευσή του (όπως υπανίσσεται και η εικόνα που συνοδεύει το ποστ). Με ό,τι συνεπάγεται για τις δυνάμεις της συλλογικής ζωής που θέλουν να το ανατρέψουν.